พื้นที่ลุ่มน้ำแม่จาง จังหวัดลำปาง ครอบคลุมพื้นที่อำเภอแม่เมาะ อำเภอแม่ทะ อำเภอเมือง และอำเภอเกาะคา จำนวน 17 ตำบล รวมพื้นที่ประมาณ 1,550 ตารางกิโลเมตร ลุ่มน้ำแม่จางเป็นลุ่มน้ำหนึ่งของลุ่มน้ำวังเป็นลุ่มน้ำสาขาขนาดกลางที่สำคัญ มีต้นกำเนิดมาจากดอยหลวงและดอยผาแดง มีลุ่มน้ำย่อยที่สำคัญคือ ลำน้ำแม่เมาะ ลำน้ำแม่ทะ และลำน้ำแม่วะ ในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่จางเป็นพื้นที่ที่ประสบกับปัญหาน้ำท่วมและภัยแล้งอย่างต่อเนื่อง สร้างความเดือดร้อนให้กับประชาชนในพื้นที่ไม่น้อย สภาพปัญหาที่พบคือ ปัญหาการกีดขวางทางน้ำ การถูกบุกรุกของลำน้ำคูคลอง ถนนขวางทางน้ำ จนทำให้ลำน้ำขาดศักยภาพการระบายน้ำ เกิดปัญหาน้ำท่วมและน้ำเน่าเสีย โดยปัญหานี้จะเพิ่มและรุนแรงมากขึ้นเมื่อมีการขยายตัวของชุมชนเมืองอย่างรวดเร็วและเกิดปัญหาการกีดขวางทางน้ำในลำน้ำคูคลองจำนวนมากกระจายอยู่ในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่จาง การแก้ไขปัญหาดังกล่าวให้ได้ผลนั้น จำเป็นจะต้องใช้องค์ความรู้ด้านวิชาการร่วมกับองค์ความรู้ของชุมชนในฐานะเจ้าของพื้นที่ ในการวางแผนแก้ปัญหาการกีดขวางทางน้ำอย่างเป็นระบบต่อเนื่องกันตลอดลำน้ำ ดังนั้นเพื่อสนับสนุนการอนุรักษ์และพัฒนาลำน้ำคูคลอง ทางระบายน้ำให้กลับมาทำหน้าที่ได้อย่างเดิม จึงจำเป็นต้องจัดทำระบบฐานข้อมูลสารสนเทศของลำน้ำคูคลอง และถนน โดยเฉพาะปัญหาการกีดขวางทางน้ำ ตำแหน่งและลักษณะที่ถูกบุกรุก ลุกล้ำ เพื่อนำไปเป็นข้อมูลสำคัญในกำหนดรูปแบบของการวางแผนแก้ไขปัญหาลำน้ำคูคลองถูกบุกรุกได้อย่างมีประสิทธิภาพโดยกระบวนการการมีส่วนร่วมของชุมชน และลงมือปฏิบัติการแก้ไขปัญหาโดยหน่วยงานราชการ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และชุมชน

นอกจากนี้ปัญหาที่สำคัญอีกประการ คือ ฝายและระบบส่งน้ำที่มีอยู่จำนวนมาก มีฝายจำนวนมากที่ชำรุดเสียหายหรือมีประสิทธิภาพไม่ดี ได้แก่ การขาดความสามารถในการยกระดับผันน้ำเข้าคลองหรือเหมืองส่งน้ำไปใช้ในฤดูการเพาะปลูก ประตูน้ำชำรุด มีตะกอนหน้าฝาย และขาดความสามารถใช้เก็กกักน้ำไว้ใช้ที่บริเวณหน้าฝายในฤดูแล้ง และมีฝายบางส่วนที่สร้างปัญหากีดขวางทางน้ำ ซึ่งถ้าแก้ไขปรับปรุงไม่ถูกหลักวิชาการจะก่อให้เกิดปัญหาภัยแล้งและน้ำท่วมขึ้นในพื้นที่ได้ ซึ่งปัญหาเหล่านี้จะเพิ่มและรุนแรงมากขึ้น ในแต่ละปีทางภาครัฐต้องใช้งบประมาณจำนวนมากในการบรรเทาปัญหาภัยแล้งจากการขาดประสิทธิภาพของฝาย ซึ่งเป็นการแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าไม่มีความยั่งยืน ประกอบกับในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่จางยังขาดการจัดเก็บระบบฐานข้อมูลสภาพฝายของทุกหน่วยงาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งฝายที่มีอยู่จำนวนมากที่ก่อสร้างและอยู่ในการดูแลขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ทำให้การวางแผนป้องกันและแก้ไขปัญหาน้ำท่วมและ ภัยแล้งในพื้นที่เกษตรที่ใช้น้ำจากฝายยังทำได้ไม่ดี หลายหน่วยงานไม่สามารถซ่อมแซมได้เนื่องจากต้องใช้ความรู้ในวิชาการด้านวิศวกรรมชลศาสตร์ และไม่มีการจัดเก็บในรูปแบบเดียวกัน ขาดผลการตรวจประเมินสภาพฝายและไม่มีการเตรียมแนวทางการซ่อมแซมแก้ไขการชำรุดของฝายไว้ล่วงหน้า ในการแก้ไขปัญหาดังกล่าวให้ได้ผลนั้น จะต้องทำการตรวจประเมินสภาพฝายและระบบส่งน้ำซึ่งเป็นการตรวจสภาพการใช้งานและความเสี่ยงต่อความปลอดภัยขององค์ประกอบต่าง ๆ ของฝาย และใช้องค์ความรู้ด้านวิชาการร่วมกับองค์ความรู้ของชุมชน มาวางแนวทางปรับปรุงหรือเปลี่ยนแปลงรูปแบบของฝาย เพื่อให้กลับมามีประสิทธิภาพทำหน้าที่ได้และขณะเดียวกันต้องไม่ทำให้เกิดปัญหากีดขวางทางน้ำ นอกจากนี้น้ำที่เก็บกักหน้าฝายจะเป็นแหล่งเติมน้ำให้กับชั้นน้ำใต้ดินระดับตื้นในพื้นที่ได้เป็นอย่างดี

ดังนั้นจึงมีความจำเป็นที่จะต้องพัฒนาระบบการสำรวจและบริหารจัดการพื้นที่เสี่ยงภัยน้ำท่วมและภัยแล้งบนพื้นฐานของเทคโนโลยีสารสนเทศและการจัดการขั้นสูง เพื่อจะได้มีการเตรียมความพร้อมเพื่อรับมือภัยน้ำท่วมและภัยแล้งในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่จางอย่างเป็นระบบ โดยเน้นกิจกรรมหลักมุ่งเป้าเร่งด่วน (Quick Win) สำหรับการบริหารจัดการพื้นที่เสี่ยงภัยน้ำท่วมและภัยแล้งซ้ำซาก ได้แก่

(1) กิจกรรมพัฒนาระบบข้อมูลสารสนเทศการตรวจประเมินและวางแผนปรับปรุงเพิ่มประสิทธิภาพฝายในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่จาง เพื่อเป็นแนวทางการแก้ไขปัญหาที่เหมาะสมถูกหลักวิชาการ มีการรวบรวมตำแหน่งของฝายทุกแห่งที่มีปัญหา และแนวทางวิธีการปรับปรุงเพิ่มประสิทธิภาพหรือปรับเปลี่ยนรูปแบบในแต่ละแห่ง โดยเฉพาะอย่างยิ่งฝายที่มีอยู่จำนวนมากที่ก่อสร้างและอยู่ในการดูแลขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและชุมชน โดยผลผลิตที่ได้จะใช้เป็นข้อมูลสำคัญในกำหนดรูปแบบของการวางแผน การจัดหางบประมาณ และลงมือปฏิบัติการแก้ไขปัญหาต่อไปโดยหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และชุมชน นอกจากนี้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องยังสามารถนำผลผลิตไปใช้วางแผนให้การสนับสนุนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต่างๆ ในการปรับปรุงและซ่อมแซมฝายให้มีประสิทธิภาพเพื่อสร้างประโยชน์ต่อประชาชนในพื้นที่ได้อย่างเป็นรูปธรรม

(2) กิจกรรมพัฒนาระบบข้อมูลสารสนเทศของสิ่งกีดขวางทางน้ำในลำน้ำคูคลองและถนนที่มีปัญหาการกีดขวางทางน้ำในพื้นที่ลุ่มน้ำแม่จาง โดยมีการสำรวจและจัดทำระบบข้อมูลของสิ่งกีดขวางทางน้ำทุกแห่ง พร้อมข้อเสนอแนะวิธีการและกำหนดรูปแบบวิธีการแก้ไขปัญหาการกีดขวางทางน้ำในแต่ละแห่งจากผู้เชี่ยวชาญ โดยเน้นกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน มีการรวบรวมตำแหน่งที่เกิดปัญหาและวิธีการแก้ปัญหา ไม่ให้เกิดปัญหากับพื้นที่ด้านท้ายน้ำ มีการวางแผนการระบายน้ำให้เป็นระบบต่อเนื่องกันเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น